Rob de Wijk: internationale handel slachtoffer van nieuwe wereldorde
Het bedrijfsleven moet zich klaarmaken voor forse verschuivingen in de wereldwijde geopolitiek. Daarvoor waarschuwde hoogleraar Rob de Wijk woensdag tijdens zijn presentatie op een bijeenkomst van de KVNR en RMSC in Rotterdam. ‘Via supply chains kun je de levensader van een land afknijpen, dat is geopolitiek 2.0.’
De Wijk is op dit moment ongekend populair vanwege de podcast over de oorlog in Oekraïne, die hij maakt met Arend Jan Boekestijn. Wie de show volgt weet wat er volgt: een realistische, doch pessimistische kijk op het wereldtoneel. Want er is weinig om vrolijk van te worden, blijkt uit de analyse van De Wijk.
‘Op dit moment is er sprake van een verschuiving van de machtsverhoudingen tussen grootmachten; er komt een nieuwe wereldorde. En de geschiedenis heeft uitgewezen dat dit vrijwel altijd gepaard gaat met oorlog. Grote delen van de wereldkaart zijn instabiel aan het worden’, zegt De Wijk. ‘En daar krijg je mee te maken als je er doorheen gaat varen.’
Macht
Europa moet zich volgens de directeur van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies realiseren dat macht een steeds belangrijkere factor wordt. ‘En dat heeft alles te maken met de opkomst van China. Het conflict in Oekraïne is daar een direct gevolg van. China pakt meer ruimte in de internationale betrekkingen omdat Europa en het Westen minder machtig zijn geworden.
Je ziet dat steeds meer landen daardoor de wereldorde willen veranderen. Zo hebben Poetin en Xi een niet-aanvalsverdrag gesloten waarna Poetin Oekraïne kon binnenvallen met de ‘zege’ van China. Al is Xi nu helemaal niet blij met hoe het gaat, wat dit schaadt ook de economische belangen van China.’
Het bedrijfsleven zal slachtoffer worden van de toenemende machtspolitiek, waarschuwt hij. ‘Wat er nu vanuit Europa gebeurt met Rusland, dat zijn allang geen sancties meer. Dit is gewoon economische oorlogsvoering. Dat doen de Amerikanen overigens ook richting China. Dat heeft enorme gevolgen voor de internationale bevoorradingsketens.’
Zo heeft de oorlog in Oekraïne duidelijk gemaakt dat in geval van spanningen essentiële grondstoffen opeens niet meer onze kant op komen. ‘Het energieprobleem kent u allemaal. Maar ook de grondstoffen voor de productie van halfgeleiders en kunstmest komen voor een belangrijk deel uit Rusland en Oekraïne. De alternatieven komen eveneens uit landen met autocratische regimes, waar we liever geen zaken mee doen.
Europa blinkt uit in ethische en morele politiek, maar loopt nu vast in de nieuwe wereldorde. Als ASML geen grondstoffen meer krijgt, ligt die fabriek ook helemaal stil. Ook als het gaat om onze toekomstige energie, we kijken nu naar waterstof, kan Europa maar voor de helft in zijn eigen voorraad voorzien. Dus we moeten vertrouwen op import van landen als Marokko, Saudi-Arabië en Oman. We raken van de regen in de drup. We zijn in Europa relatief klein, dichtbevolkt, de zon schijnt niet genoeg en het waait niet altijd. Dus we hebben geen keus.’
Aanvoerlijnen doorbroken
Bij toekomstige conflicten – die er volgens De Wijk bijna onvermijdelijk aankomen op korte termijn – worden aanvoerlijnen doorbroken. ‘Dan volgen er misschien wel situaties waarbij we helemaal niet meer aan grondstoffen of halffabrikaten kunnen komen. We hebben eigenlijk nooit onze afhankelijkheden in kaart gebracht en hoe we dat kunnen compenseren door andere importen.
Maar je hebt in zo’n geval een enorm probleem voor je economie. Het Westen is weliswaar sterk en machtig, maar we hebben een paar kwetsbaarheden waarmee iemand ons ongelooflijk hard kan raken. In alles wat we doen zijn halfgeleiders nodig en in Europa leren we nu pas hoe dat spel gespeeld moet worden.’
Ook kijkt De Wijk kritisch naar de manier waarop de EU sancties op Russische energie heeft ingesteld. ‘Op 5 december gaat de olieboycot in, dat gaat ons heel hard raken en kan zomaar tot een dieselcrisis leiden. 30% van de raffinaderijen is ingericht op Russische olie en dat is niet snel te vervangen door olie uit andere landen.
Dus straks ligt de boel stil en ik heb nog geen goed plan gezien om een dieselcrisis te voorkomen. Dat kan betekenen dat niet iedereen om voldoende diesel beschikt om te varen en te rijden en zijn bedrijfsprocessen op orde te houden. Dat zou ik nooit zo hebben gedaan. Je kunt beter zeggen: “Als je met je poten aan de kraan komt, dan krijg je sancties.” Sancties moeten niet worden overschat in hun effect, ze zijn vooral belangrijk als politiek punt.’
Omdat we nog altijd een deel van het Russisch gas willen hebben in Europa, maakt dat ons volgens De Wijk kwetsbaar en chantabel. ‘Daarmee geven we Poetin de gelegenheid om aan de knoppen te draaien. Je kunt een oorlogsmachine niet tot stilstand brengen met sancties. Dat is nog nooit gelukt in de geschiedenis.
Je moet óf helemaal niets meer importeren en accepteren dat je zelf ook in de problemen komt, óf je gebruikt de dreiging van sancties om je doel te bereiken. Sancties zijn een armeluisoplossing. Je wilt geen militaire macht inzetten, maar wel een punt maken. Je maakt je ongerief en je woede duidelijk. De Russische economie wordt helemaal kapot gemaakt, maar dat heeft geen effect op de oorlog in Oekraïne. Oorlog voeren is namelijk helemaal niet zo duur.’
Nieuwe Zijderoute
We botsen niet alleen met Rusland, ook China lijkt steeds meer een geduchte tegenstander. De Aziatische grootmacht probeert zijn internationale macht uit te breiden via het bekende Belt and Road Initiative, ofwel De Nieuwe Zijderoute.
‘Al voordat dit plan werd bedacht in 2013 kreeg China de haven van Piraeus in handen. Bijzonder is dat dit juist kwam onder druk van de Europese Commissie omdat die vond dat de Grieken hun infrastructuur moesten afstoten om de economie gezond te krijgen. Er waren echter geen kopers voor de haven te vinden, toen meldden de Chinezen zich. Daar zal de Europese Commissie nu wel veel spijt van hebben. China heeft een bruggenhoofd in Europa vanwaar het land zijn invloed doet gelden in Oost-Europa en de rest van de EU.’
Volgens De Wijk gaan we straks naar geopolitieke blokken waarbinnen gelijkgestemde landen gaan samenwerken, maar handel tussen landen uit verschillende blokken steeds moeilijker wordt. ‘Je ziet dat de transatlantische handelsvolumes steeds groter worden ten koste van de volumes met China. Je zoekt elkaar op, de eigen economie komt voortaan eerst. Het wereldtoneel wordt rauwer. Zo gaan we onherroepelijk af op een scheiding tussen de EU en Rusland; een nieuw IJzeren Gordijn. Internationale handel wordt daarbij steeds minder.’
Interne markt
Hierbij worden volgens De Wijk de regels van het economische spel bepaald door de sterkste. ‘Zelfs de Europese Unie gaat zich binnen dat spel steeds meer gedragen als een geopolitieke speler en daarvoor gebruiken we de toegang tot de interne markt.
Als je zaken doet met China, moet je garanderen dat ook de oorsprong van de materialen die je gebruikt op een fatsoenlijke manier zijn gewonnen. Dus niet met slavenarbeid. Is dat niet het geval, ben jij aansprakelijk. Voor bedrijven is dat een nachtmerrie, zo heeft bijvoorbeeld Volvo tientallen miljoenen toeleveranciers in de hele keten. Dat kun je niet allemaal traceren, maar daarmee loop je wel kans op grote boetes.’
Het bedrijfsleven wordt dus ook in Europa steeds meer een verlengstuk van de politiek, signaleert De Wijk. ‘We hebben veel kritiek gehad op China omdat daar economie ook politiek is. Maar in Europa gaan we eveneens die kant op. Bedrijven worden een instrument van de politiek. Je opereert steeds meer in een politieke omgeving door de verschuiving van de machtsverhoudingen. De opkomst van China is een katalysator hiervoor omdat je niet wilt dat het bedrijfsleven het politieke beleid gaat ondermijnen. Toch het is niet de sterkste die wint, maar degene die zich het best kan aanpassen.’B
